قانون مجازات اسلامی سال 1397

قتل در لغت ودرادبیات حقوقی  به معنای سلب حیات از یک انسان بدون مجوز قانونی و یا سلب حیات از انسانی که مورد حمایت قانون است.

قانون مجازات اسلامی سال 1397 از زبان وکیل کیفری تهران :

مطابق قانون مجازات اسلامی  قتل بر سه قسم است : قتل عمد – قتل شبه عمد – قتل خطای محض

قتل عمد خود بر چند نوع است : (انواع قتل عمد)

 — هرگاه قاتل آگاهانه قصد قتل انسانی را داشته باشد یعنی قاتل نسبت به فعلی که انجام می دهد آگاه است که نتیجه اش قتل است .

به عبارت دیگر : قتل عمدی آن است که عملی که در مورد مقتول انجام می‌یابد، آگاهانه بوده و مقصود از آن نیز کشتن وی باشد.

قانون مجازات اسلامی مصوب 1392  مانند قانون مجازات مصوب 1378 مبحثی تحت عنوان قتل ندارد و  بطورکلی در خصوص جنایات مطالبی را اشعار می دارد که مشمول جرم قتل هم می شود :

قتل عمدی

جنایت در موارد زیر عمدی محسوب می شود:ماده 291 این قانون بیان کرده است:
بندالف ماده 291) – هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود( بند الف ماده 290 قانون مجازات اسلامی)

— هرگاه قاتل قصد کشتن انسانی را نداشته باشد و عمل وی بصورتی باشد که نوعا کشنده باشد ولی  آگاه باشد که عمل وی سبب قتل می شود

 در این خصوص بند ب ماده 290 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392صراحتا بیان میکند :

بند ب-  ماده 291 )هرگاه مرتکب، عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، می گردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود.

لازم به ذکر است که قانونگذار در مورد اثبات این نوع جنایت  در تبصره یک ماده 290در مورد این بند ( یعنی بند ب ماده 290 این قانون ) تاکید کرده است:

عدم آگاهی و توجه مرتکب باید اثبات گردد و در صورت عدم اثبات، جنایت عمدی است مگر جنایت واقع شده فقط به علت حساسیت زیاد موضع آسیب، واقع شده باشد و حساسیت زیاد موضع آسیب نیز غالباً شناخته شده نباشد که در این صورت آگاهی و توجه مرتکب باید اثبات شود و در صورت عدم اثبات، جنایت عمدی ثابت نمی شود.

— هرگاه قاتل عملی انجام دهد که قصد کشتن انسانی را ندارد اما عمل وی نوعاً کشنده است یعنی هر گاه قاتل عملی انجام دهد که نوعا کشنده نباشد اما نسبت به شخص در وضعیت خاص مانند بیمار یا شخصی که کهولت سن دارد یا شخص ناتوان است و یا کودک باشد و امثال آن ..و قاتل به وضعیت وی اگاه باشد

مقنن در بند پ ماده 290 قانون مجازات اسلامی سال 1397 در این خصوص بیان نموده است :

 هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعا موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، نمی شود لکن درخصوص مجنیٌ علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاموجب آن جنایت یا نظیر آن می شود، مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنی علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد

 ونیز قانونگذار در مورد  اثبات این  نوع جنایت (در بند پ) در تبصره دوم ماده 290 بیان نموده است :

باید آگاهی و توجه مرتکب به اینکه کار نوعاً نسبت به مجنیٌ علیه ، موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن می شود ثابت گردد و درصورت عدم اثبات، جنایت عمدی ثابت نمی شود

— هر گاه قاتل قصد ارتکات جنایت مانند قنل را داشته باشد اما فرد معینی را در نظر نداشته باشد

که در این خصوص قانونگذار در بند ت ماده 290 قانون مجازات چنین بیان می کند :

– هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، نمی شود لکن درخصوص مجنیٌ علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنیٌ علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.
بند ت ماده 291) – هرگاه مرتکب قصد ایراد جنایت واقع شده یا نظیر آن را داشته باشد، بدون آنکه فرد یا جمع معینی مقصود وی باشد، و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن، واقع شود، مانند اینکه در اماکن عمومی بمب گذاری کند.

— قتل عمدی، در اثر اشتباه گرفتن فرد با فرد مورد نظری عبارت بهتر :اشتباه گرفتن هویت شخص ( یعنی اشتباه در هویت مجنی علیه قتل عمد، از مصادیق اشتباه موضوعی است. اشتباه در هویت شبهه در گمان و قصد مرتکب است و درواقع خطا در رکن معنوی بزه قتل عمد واقع شده است.  لازم به ذکر است اشتباه در هویت در مسیولیت کیفری قاتل،تاثیری ندارد. که این موضوع در: ماده 294 قانون مجازات اسلامی بررسی شده است

در ماده 294قانون مجازات اسلامی ، قانونگذار در این خصوص بیان کرده است: اگر کسی به علت اشتباه در هویت، مرتکب جنایتی بر دیگری شود در صورتی که مجنی علیه و فرد مورد نظر هر دو مشمول ماده 302 این قانون نباشد جنایت عمدی محسوب می شود

— قتل عمدی در اثر عدم انجام وظایف :

ماده 295 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 چنین بیان می کند:

هرگاه کسی فعلی که انجام آن را برعهده گرفته یا وظیفه خاصی را که قانون بر عهده او گذاشته است، ترک کند و به سبب آن، جنایتی واقع شود، چنانچه توانایی انجام آن فعل را داشته باشد جنایت حاصل به او مستند می شود و حسب مورد عمدی، شبه عمدی، یا خطای محض است، مانند این که مادر یا دایه ای که شیر دادن را برعهده گرفته است، کودک را شیر ندهد یا پزشک یا پرستار وظیفه قانونی خود را ترک کند.

— انواع قتل عمد دراثر تداخل در جنایات ( قانون مجازات اسلامی سال 1397 )

 مطابق مواد296 تا 300 ( قانون مجازات اسلامی مصوب 1392)بیان شده است :

ماده 296- اگر کسی، عمداً جنایتی را بر عضو فردی وارد سازد و او به سبب سرایت جنایت فوت کند، چنانچه جنایت واقع شده مشمول تعریف جنایات عمدی باشد، قتل عمدی محسوب می‌شود، در غیر این صورت، قتل شبه‌عمدی است و مرتکب علاوه بر قصاص عضو به پرداخت دیه نفس نیز محکوم می‌شود.

ماده 297- اگر مرتکب با یک ضربه عمدی، موجب جنایتی بر عضو شود که منجر به قتل مجنیٌ‌علیه گردد، چنانچه جنایت واقع شده مشمول تعریف جنایات عمدی باشد، قتل عمدی محسوب می‌شود و به علت نقص عضو یا جراحتی که سبب قتل شده است به قصاص یا دیه محکوم نمی‌گردد.

ماده 298 – اگر کسی با یک ضربه عمدی، موجب جنایات متعدد بر اعضای مجنی علیه شود، چنانچه همه آنها به‌طور مشترک موجب قتل او شود و قتل نیز مشمول تعریف جنایات عمدی باشد فقط به قصاص نفس محکوم می‌شود.

ماده 299 – اگر کسی با ضربه های متعدد عمدی، موجب جنایات متعدد و قتل مجنیٌ‌علیه شود و قتل نیز مشمول تعریف جنایات عمدی باشد، چنانچه برخی از جنایت‌ها موجب قتل شود و برخی در وقوع قتل نقشی نداشته باشند، مرتکب علاوه بر قصاص نفس، حسب مورد، به قصاص عضو یا دیه جنایت‌هایی که تأثیری در قتل نداشته است، محکوم میشود.

لکن اگر قتل به وسیله مجموع جنایات پدید آید، در صورتی که ضربات به صورت متوالی وارد شده باشد در حکم یک ضربه است. در غیر این صورت به قصاص یا دیه عضوی که جنایت بر آن، متصل به فوت نبوده است نیز محکوم می‌گردد.

ماده 300 – اگر مجنیٌ‌علیه به تصور اینکه جنایت وارده بر او به قتل منجر نمی‌شود ویا اگر به قتل منجر شود قتل، عمدی محسوب نمی‌شود، قصاص کند یا گذشت یا مصالحه بر دیه یا غیر آن نماید و بعد از آن، جنایت واقع شده، به نفس سرایت کند و به فوت مجنیٌ‌علیه منجر شود، هرگاه قتل مشمول تعریف جنایات عمدی باشد، قاتل به قصاص نفس محکوم می‌شود و چنانچه عضو مرتکب، قصاص شده یا با او مصالحه شده باشد، ولی دم باید قبل از قصاص نفس، دیه عضو قصاص شده یا وجه‌المصالحه را به وی بپردازد؛ لکن اگر جنایت مشمول تعریف جنایات عمدی نگردد، به پرداخت دیه نفس، بدون احتساب دیه عضو قصاص شده یا وجه المصالحه أخذ شده، محکوم می‌شود. مفاد این ماده، در موردی که جنایت ارتکابی به قسمت بیشتری از همان عضوِ مورد جنایت سرایت کند نیز جاری است.

قتل شبه عمد ( قانون مجازات اسلامی سال 1397 )

در مقدمه شایسته است در مورد قتل غیر عمد  اشاره شود : از آنجایی که برای اثبات جرایم لازم است غالبا به ارکان جرم تامل شود و ارکان تشکیل دهنده جرم قتل عمد هم شامل سه رکن می باشد ( 1- رکن معنوی 2- رکن مادی 3- رکن قانونی)وبه همین لحاظ:

یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده ی قتل عمد ، عنصر معنوی یا روانی است. لذا تفکیک قتل عمدی از غیر عمدی در عنصر معنوی آنهاست که دارای اجزای مختلفی از قبیل سو نیت خاص(عمد در نتیجه یا قصد نتیجه ) است. و به ادبیات ساده تر قتل شبه عمد یعنی قاتل نسبت به شخصی قصد رفتاری را داشته باشد اما قصد قتل آن را نداشته باشد مانند اینکه فردی متعارف و سالم با یک کشیده ، بر اصابت به شاهرگ وی بمیرد یا مثل این که شخص سالم و با جثه نسبتا خوبی را از جای کوتاهی پرت کنند ولی اتفاقا فرد مذکور پس از سقوط فوت کند.

قانون گذار در ماده 291 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 اشعار دارد:

جنایت در موارد زیر شبه عمدی محسوب می شود
الف- هرگاه مرتکب نسبت به مجنی علیه قصد رفتاری را داشته لکن قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته باشد و از مواردی که مشمول تعریف جنایات عمدی می گردد، نباشد.
ب- هرگاه مرتکب، جهل به موضوع داشته باشد مانند آنکه جنایتی را با اعتقاد به اینکه موضوع رفتار وی شیء یا حیوان و یا افراد مشمول ماده(۳۰۲) این قانون است به مجنیٌ علیه وارد کند، سپس خلاف آن معلوم گردد.
پ- هرگاه جنایت به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده یا نظیر آن مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد

 قتل در اثر خطای محض:

( قانون مجازات اسلامی سال 1397 )

مطابق ماده 292 قانون مجازات اسلامی در مورد قتل خطائی  چنین بیان شده است :

جنایت در موارد زیر خطای محض محسوب می شود:
الف- در حال خواب و بیهوشی و مانند آنها واقع شود.
ب- به وسیله صغیر و مجنون ارتکاب یابد.
پ- جنایتی که در آن مرتکب نه قصد جنایت بر مجنیٌ علیه را داشته باشد و نه قصد ایراد فعل واقع شده بر او را، مانند آنکه تیری به قصد شکار رها کند و به فردی برخورد نماید.
تبصره- در مورد بندهای(الف) و(پ) هرگاه مرتکب آگاه و متوجه باشد که اقدام او نوعاً موجب جنایت بر دیگری می گردد، جنایت عمدی محسوب می شود

با امعان نظر در این ماده قانونی (292 قانون مجازات اسلامی در سال 1392)که توسط قانونگذار تصویب و منتشر شده است شبهات قتل خطایی با قتل شبه عمد که در قبل از تصویب این قانون وجود داشت، بر طرف شده است زیرا موارد قتل و جنایات خطای محض به احصاء  مطالب فوق الذکر ، مصادیق آن مشخص شده است .

قانون مجازات اسلامی سال 1397: تعریف انواع قتل، قتل عمد، قتل شبه عمد، قتل در اثر خطای محض، مجازات قتل و قصاص و … از زبان یکی از بهترین وکلای کیفری در تهران