به منظور شفافیت در مورد این مطلب به لسان ساده بیان کنیم اولا ترکه به معنای چیست، ثانیا ترکه شامل چه اموالی است.

مفهوم ترکه یا ارثیه:

ترکه در کتب حقوقی اینگونه تعریف شده است: دارایی به جای مانده از فرد فوت شده است. این دارایی شامل دو بخش مثبت و منفی است. بخش مثبت اموال و طلب هایی است که از فرد فوت شده باقی مانده و به وراث آن می رسد و بخش منفی آن بدهکاری و تعهداتی است که در دارایی می ماند و باید از محل اموال فرد فوت شده پرداخت شود. بعبارت بهتر ترکه شامل اموال و طلب ها و بدهی های شخص متوفی می شود.

مفهوم تصفیه ترکه:

به تعیین دیون و حقوقی که بر عهده متوفی است و پرداخت آنها و اخراج مورد وصیت از ماترک گفته می شود و به متصدی این عمل نیز مدیر تصفیه می گویند.

نحوه تصفیه ترکه:

ماده 240 قانون امور حسبی، راههای تصفیه ترکه را بیان نموده و مقرر داشته که ورثه می توانند ترکه را قبول کرده که دیون متوفی را بپردازند و یا ترکه را واگذار و رد کنند که به بستانکاران داده شود و نیز می توانند قبول یا رد خود به منوط به تحریر ترکه نمایند و یا تصفیه ترکه را از دادگاه بخواهند.

ماده مزبور حاکی از اینست که تصفیه ترکه به یکی از طریق ذکر انجام می شود:

⇐ تصفیه ترکه در صورت قبول آن از ناحیه ورثه

مطابق با صدر ماده 240 قانون امور حسبی ورثه متوفی می توانند ترکه را قبول کرده که دیون را بپردازند. در اینصورت ورثه ماترک را بدون تحریر قبول می نمایند و باید وفق ماده 248 قانون امور حسبی تمام دیون را بپردازند زیرا ورثه ترکه را بطور مطلق پذیرفته که دیون را بپردازند، مگر اینکه ثابت کنند دیون متوفی زاید بر ترکه بوده یا ثابت نمایند که پس از فوت متوفی بدون تقصیر آنان تلف شده و باقیمانده ترکه برای پرداخت دیون کافی نیست. که در اینصورت نسبت به زاید از ترکه، مسئول نخواهند بود. ذکر این نکته ضروری است که قیم محجور و امین غایب نمی توانند ترکه و دیون را بطور مطلق قبول نمایند. ولی می توانند مطابق با صورت تحریر، ترکه را قبول کنند. مستند ماده 241 قانون امور حسبی

سئوالی که به ذهن در زمینه تصفیه ترکه متبادر می شود اینست که:

چنانچه یکی از ورثه ترکه را قبول کند و درخواست تصفیه ترکه نیز به دادگاه نماید، در اینجا چون وظیفه تصفیه ترکه بر عهده قبول کننده می باشد دیگر ضرورتی به درخواست تصفیه ترکه از ناحیه قبول کننده نیست. 

⇐ تصفیه ترکه در صورت رد ترکه از طرف ورثه

ورثه می توانند ترکه را رد نمایند و رد ترکه مطابق با ماده 249 قانون امور حسبی باید کتبی یا شفاهی بوده و در دفتر مخصوص در دادگاه ثبت شود و اعلام رد نیز نباید معلق و مشروط باشد. رد ترکه در مدت یکماه از تاریخ اطلاع وارث از فوت مورث یا از تاریخ ابلاغ خاتمه تحریر ترکه خواهد بود. در صورت عدم رد در فورجه قانونی دادگاه صلاحیت دار یا دادگاهی که تحریر ترکه را انجام داده است، در حکم قبول بوده و مشمول ماده 248 قانون امور حسبی خواهد بود. لازم بذکر است قانونگذار عذر موجه وارثی را که، در فورجه قانونی، رد خود را اعلام نکرده پذیرفته است بنابراین ذینفع می تواند با ارائه دلیل در زمینه عذر خود تقاضای تمدید یا تجدید مدت را از دادگاه بخواهد. دادگاه پس از رسیدگی و اثبات ادعا، مدت یکماه را تمدید یا تجدید خواهد کرد.

هرگاه ورثه، ترکه را رد کند در حکم ترکه متوفی بلاوارث بوده و به درخواست دادستان یا رئیس حوزه قضایی، مدیر ترکه به وسیله دادگاه تعیین خواهد شد و پس از پرداخت طلب بستانکاران چنانچه ترکه باقی بماند، باقیمانده به ورثه تحویل می شود. زیرا رد ترکه به معنی اعراض از مالکیت نبوده بلکه رد تصفیه ترکه است.

⇐ تصفیه ترکه در صورت قبول آن مطابق با صورت تحریر ترکه

تصفیه ترکه به شکل فوق به چهار نحوه انجام می پذیرد:

• ورثه ممکن است به دادگاه عمومی صلاحیت دار اعلام نمایند که قبولی یا رد خود را پس از تحریر ترکه اعلام خواهند داشت. در اینصورت پس از انجام تحریر ترکه، ظرف یکماه از تاریخ انقضای آن قبول یا رد خود را اعلام می دارند.
• چنانچه ورثه هیچ گونه اظهار نظری در خصوص قبول یا رد ترکه ننمایند بلکه ظرف یکماه از تاریخ تحریر ترکه، قبولی یا رد خود را به دادگاه اعلام دارند.
• پس از تحریر ترکه، وارقی که در مدت قانونی قبول یا رد خود را اعلام نداشته و در حکم کسی که مطابق صورت تحریر ترکه، دیون را قبول کرده است.
• ورثه می تواند به موجب ماده 255 قانون امور حسبی ظرف یکماه از تاریخ فوت مورث به دادگاه عمومی صلاحیت دار اطلاع دهند که ترکه را مطابق صورت تحریر ترکه قبول دارند در این فرض ورثه پس از انجام تحریر ترکه، هر چند شروع نشده باشد، ملزمند که دیون مورث خود را درحد ارزش ترکه بپردازند. هر چند بعد از تنظیم صورت تحریر ترکه، ادعای طلب شده باشد، اطلاع مذکور در ماده فوق الذکر در صورتی موثر است که قبلا ترکه، تحریر یا بعدا تحریر شود. بدیهی است چنانچه تحریر ترکه انجام نشود، ورثه مسئولیتی در برابر بستانکاران نخواهند داشت زیرا تعهد آنها به پرداخت دیون متوفی، وابسته به تحریر ترکه بوده و چون تحریر ترکه انجام نشده لذا مسئولیتی ندارند.

⇐ تصفیه ترکه در صورت درخواست آن از سوی دادگاه

هر یک از ورثه می توانند از دادگاه درخواست تصفیه ترکه بنمایند. هر گاه بعضی از ورثه ترکه را قبول کرده باشند، سایر ورثه نمی توانند از دادگاه درخواست تصفیه ترکه را کنند. بلکه آنان می توانند با ورثه دیگری که قبولی خود را نسبت به ترکه اعلام کرده اند، موافقت قبول خود را اعلام دارند. یا اینکه مطابق ماده 246 قانون امور حسبی، ترکه را رد کنند. که در اینصورت تحریر ترکه انجام می شود و پس از آن می توانند مطابق با صورت تحریر، ترکه را قبول یا رد نمایند. چنانچه بعضی از ورثه ترکه را رد کنند، وفق ماده 258 قانون امور حسبی، وراثی که قبول کرده، اقدامات لازم را برای اداره ترکه و پرداخت دیون و حقوق و وصول مطالبات و .. انجام میدهد و وراثی که ترکه را رد کرده، حق اعتراض به عملیات او ندارد و پس از تصفیه ترکه، چنانچه چیزی از ترکه باقیمانده باشد، به او تسلیم خواهد شد.

⇐ همانطور که مستحضر هستید مسائل مربوط به امور حسبی (ارث و میراث) از ظرافت و حساسیت های بالایی برخوردار است و هر گونه سهل انگاری یا عدم آگاهی از قوانین مربوط به امور حسبی، می تواند باعث عدم حصول نتیجه مطلوب شود، لذا توصیه می کنیم در چنین وضعیتی از اطلاعات و تجارب خوب وکیل متخصص در ارث بهره مند شوید.

 نقل از: اعظم شفائی، وکیل پایه یک دادگستری و کارشناس ارشد حقوق مالی و اقتصادی، مدیر موسسه حقوقی، مجرب در رسیدگی پرونده های مربوط به امور حسبی با داشتن بیش از 18 سال تجربه در استان تهران | مجرب ترین وکیل ارث در تهران